W trakcie upływającego okresu wegetacyjnego odbyły się trzy ekspedycje pracowników naukowych zakładu botaniki konserwatorskiej do Tadżykistanu. Głównym celem podróży prof. Arkadiusza Nowaka oraz dr. Sebastiana Świerszcza był zbiór danych fitosocjologicznych z zarośli kserotermicznych, szibliaka, otwartych zarośli pistacjowych i muraw alpejskich niezbędnych do opisu tych typów roślinności. Ponadto podjęli oni współpracę w ramach projektu finansowanego przez CEPF (Critical Ecosystem Partnership Fund) mającą na celu współpracę z lokalną ludnością, utworzenie mikrorezerwatów oraz zbiór nasion gatunków zagrożonych wyginięciem na terenie regionu Baljuvon przy współpracy z tadżycką organizacja pozarządową Nature Protection Team Dushanbe.
Głównym celem podróży innego naukowca – dr. Marcina Kotowskiego – do regionu Ishkashim było przeprowadzenie badań etnobotanicznych polegających na dokumentacji roślin współcześnie użytkowanych przez ludność zamieszkującą tereny korytarza wachańskiego. Korytarz ten w przeszłości znany był jako droga umożliwiająca transport produktów z Azji do Europy przez handlarzy podróżujących Jedwabnym Szlakiem. Celem tej wyprawy ponadto było nawiązanie współpracy naukowej z zespołem badawczym Uniwersytetu Środkowoazjatyckiego w Chorog w ramach niniejszych badań.
Ostatecznie oprócz zbioru unikatowych danych fitosocjologicznych oraz właściwości użytkowych roślin współpraca zaowocowała podpisaniem memorandum pomiędzy PAN Ogrodem Botanicznym CZRB w Powsinie oraz Uniwersytetem Azji Środkowej. Memorandum to zostało podpisane w październiku tego roku przez profesora Arkadiusza Nowaka – dyrektora PAN Ogrodu Botanicznego w Powsinie oraz profesora Mohssena Moazzena – kierownika wydziału Nauk o Ziemi i Środowisku Uniwersytetu Azji Środkowej.
fot. 1. Widok na niezwykle malowniczą dolinę rzeki Surkhob nieopodal miejscowości Baljuvon.
fot. 2. Jednym ze składników zarośli występujących w Tadżykistanie jest Malus sieversii – gatunek od którego wywodzą się obecne odmiany jabłoni.
fot. 3. Jeden z najstarszych okazów jałowca zerawszańskiego (Juniperus seravshanica) w miejscowości Sary-Khasor.
fot. 4. Ze względu na brak stałych dróg w dolinie rzeki Surkhob oraz niejednokrotnie konieczność jazdy rzeką, jednym ze sposobów podróżowania jest transport publiczny – w tym przypadku niezawodny GAZ-66.
fot. 5. W południowo-zachodnim Tadżykistanie w pasie wysokościowym od 500 do 2500 m n.p.m. można spotkać zarośla pistacjowe, w których skład wchodzą m.in. Pistacia vera (pistacja) czy Amygdalus bucharica (migdał).
fot. 6. Oprócz badań nad roślinnością pracownicy Ogrodu Botanicznego w Powisinie mieli okazję obserwować markury śruborogie (zagrożony wyginięciem gatunek kozy) – Góry Sarsarak.
fot. 7. Widowiskowe dzwonkowate kwiaty Ostrowskia magnifica – endemicznego gatunku dla Azji Środkowej.
fot. 8. Częsty w zaroślach ale występujący jedynie w południowym Tadżykistanie endemit – Potentilla kulabensis.
fot. 9. Jednym z elementów ekspedycji było seminarium zorganizowane z mieszkańcami okręgu Baljuvon, na którym nie zabrakło promocji książki „Illustrated flora of Tajikistan and adjacent areas” (link: https://pbsociety.org.pl/repository/handle/20.500.12333/294).
fot. 10. Ważnym punktem była wizyta w Ogrodzie Botanicznym w Kulob oraz nawiązanie wstępnej współpracy między instytucjami.
fot. 11. Jednym z głównych celów lipcowej wyprawy badawczej był zbiór danych z muraw alpejskich niezbędnych do opisania tego typu roślinności w Azji Środkowej.
fot. 12. Murawa alpejska w optimum kwitnienia na przełęczy Anzob w Tadżykistanie.
fot. 13. Październikowy wyjazd miał na celu m.in. zbiór nasion gatunków zagrożonych lokalnie i globalnie, a następnie zdeponowaniu w banku nasion PAN OB.
fot. 14. Udało się również odnaleźć owoce z nasionami głównego przodka większości odmian udomowionego jabłka – Malus sieversii.
fot. 15. Przy okazji udało się wzbogacić bazę danych o roślinności Azji Środkowej o zbiorowiska ruderalne, Dushanbe.
fot. 16. Zdjęcia fitosocjologiczne rzadko wykonywane są na płaskim terenie.
fot. 17. W trakcie ekspedycji rozpoczęte zostały także badania etnobotaniczne w regionie Górskiego Badachszanu. Podróż do jego stolicy, miejscowości Chorog odbyła się wzdłuż doliny rzeki Pandż.
fot. 18. W której dolinie można było obserwować przyrodę i życie zarówno tadżyckich jaki i afgańskich mieszkańców
fot. 19. W trakcie odwiedzin na Uniwersytecie Środkowej Azji w Chorog nawiązana została współpraca naukowa z jego pracownikami. W badaniach terenowych zgodzili wziąć udział Dr Murodbek Laldjebaev oraz Dr Barfiya Palavonshanbieva z Wydziału Nauk o Ziemi i Środowisku
fot. 20. Głównym elementem badań były wywiady z mieszkańcami regionu podczas których zbierano informacje na temat lokalnie użytkowanych gatunków dziko rosnących roślin
fot. 21. Wiedza, którą dysponowali respondenci nie zawsze pochodziła jedynie z ustnych przekazów. Respondenci niejednokrotnie łączyli tradycyjną lokalną wiedzę dotyczącą roślin użytkowych z wiedzą naukową zawartą w książkach.
fot. 22. Jedną osób prowadzących wywiady był student Uniwersytetu Środkowej Azji Alidovar Sodatsairov, którego znajomość mowy wachańskiej pozwoliła na prowadzenie wywiadów w języku lokalnej ludności.
fot. 23. Przykładem lokalnego wykorzystania roślin jest częste użytkowanie rosnącego na stokach gatunku zapaliczki Ferula grigoriewii jako warzywo.
fot. 24. Łodyga i kwiaty zapaliczki przed ich rozwinięciem spożywane są po upieczeniu lub ugotowaniu. Są bardzo aromatyczne i posiadają ciekawy smak, który można porównać do połączenia smaku czosnku, koperku i brokułów.
fot. 25. Respondenci z chęcią dzielili się informacjami na temat otaczającej ich flory, a prowadzone wywiady wielokrotnie przyciągały dużą ilość zainteresowanych.
fot. 26. Badania prowadzone były między innymi w okolicach miejscowości Yamchun, z której rozpościera się widok na dolinę którą w starożytności przebiegał Jedwabny Szlak.
fot. 27. W pobliskich miejscowościach można było wielokrotnie spotkać osoby, które z chęcią dzieliły się swoją wiedza na temat lokalnych ziół.
Fot. 28. Na suchych i piaszczystych terenach przyległych do Doliny Wachańskiej pasterze spożywają w formie przekąski części podziemne roślin
Fot.29. Takich jak Rosularia glabra,
Fot. 30. …czy słodkie korzenie wężymorda (Scorzonera pubescens)
Fot. 31. Część ekipy badawczej na murach starożytnej twierdzy Yamczun
Fot. 32. Podczas naszej podróży mieliśmy także przyjemność porozmawiać z doktorem Shirinbekiem Davlatmamadovem, autorem licznych książek z dziedziny tradycyjnego ziołolecznictwa regionu Ishkashim. Mieliśmy jednocześnie okazję podarować mu naszą publikację Illustrated flora of Tajikistan and adjacent areas https://pbsociety.org.pl/repository/handle/20.500.12333/294
Fot. 33. Badania prowadzone w dolinie Panju pozwoliły na przeprowadzenie wywiadów w trakcie wykonywania prac polowych
Fot. 34.W zbiorze zbóż i paszy na ogół uczestniczą całe rodziny
Fot. 35. Wliczając najmłodsze pokolenia
Fot. 36. Ważną częścią grupy w trakcie prac badawczych był także kierowca, Sabur Saburov
Fot. 37. Obecny etap badań etnobotanicznych zakończył się w okolicach miejscowości Langar, skąd nocą można było podziwiać widok na przecinający pasma górskie Korytarz Wachański