Rośliny owadożerne fascynują ludzkość od pokoleń. Jest to grupa roślin, która obejmuje około 600 gatunków. Są one zdolne do łapania zwierząt w pułapki oraz trawienia ich materii organicznej. Grupa ta nazywana jest także roślinami mięsożernymi i to ta nazwa jest bardziej adekwatna, ponieważ ich ofiarami mogą być też m.in. małe ślimaki, pająki i rozwielitki. Większość roślin mięsożernych zajmuje środowiska bezwapienne i kwaśne, takie jak torfowiska. Jednym z rodzajów należących do roślin mięsożernych jest rodzaj Drosera, czyli rosiczki (na zdjęciu). Wśród tego rodzaju wyróżnia się około 110 gatunków roślin. Rosiczki zajmują wszystkie kontynenty z wyjątkiem Antarktydy. Zlokalizowane są głównie w Australii.

 

Rośliny z rodzaju Drosera w hodowlach in vitro: a) D. indica; b) D. spatulata; c) D. madagascariensis. Rośliny pochodzą z kolekcji Pracowni Badania Związków Biologicznie Czynnych Międzyuczelnianego Wydziału Biotechnologii UG i GUMed.

 

Rosiczki są bardzo zróżnicowanym rodzajem. Ich wielkość waha się od kilku milimetrów do 1 metra. Nadziemne części rosiczek mogą wyrastać z kłączy, korzeni albo bulw. Różnorodny jest także kształt ich blaszki liściowej. Może być okrągły, łopatkowaty albo równowąski. U niektórych gatunków występują liście nitkowate. Większość gatunków rosiczek jest wieloletnia. Zdobycz łapana jest przez rosiczki za pomocą lepkiej substancji produkowanej przez włoski wydzielnicze, umiejscowione na górnej powierzchni liści. Nazwa „Drosera” wywodzi się z greckiego słowa „droseros” i oznacza „mokre od rosy”, co odnosi się do wyglądu tej kleistej substancji. Łapanie pokarmu przez rosiczki to mechanizm aktywny. Liście i włoski gruczołowe zginają się do miejsca, w którym znajduje się zdobycz, tak by stykała się z nią jak największa liczba włosków. Im dalej od środka rośliny, tym włosek jest dłuższy i jego ruch przy kontakcie z ofiarą jest szybszy. Gdy owad próbuje uciec, porusza się gwałtownie i w konsekwencji oblepia się coraz bardziej. Rolą włosków jest także wydzielanie enzymów trawiennych i wchłanianie materii organicznej.

Zbieranie na dużą skalę naturalnych populacji Drosera oraz niszczenie środowisk, w których występują te rośliny jest powodem zmniejszania się ich liczby. Wszystkie gatunki rosiczek występujące w Polsce (Drosera rotundifoliaDrosera anglica i Drosera intermedia) są pod ochroną. Z tego też względu poszukiwane są inne źródła pozyskiwania roślin z tego rodzaju. Sposobem walki ze zmniejszającą się liczbą naturalnych populacji Drosera może być ich rozmnażanie w warunkach in vitro. Rośliny owadożerne od dawna wykorzystywane są do celów medycznych. Ekstrakty i napary z rosiczek służyły do leczenia gruźlicy, astmy, kokluszu, miażdżycy, zapalenia uszu i oczu oraz łagodzenia porannych mdłości, obrzęków, bólów wątroby, brzucha, zębów, a także jako środek uspokajający.

Wiemy dobrze, że przyjmowanie antybiotyków wiąże się z licznymi efektami ubocznymi, takimi jak np. mdłości, bóle głowy, wysypka i drżenie mięśni, a ich powszechne nadużywanie prowadzi do powstawania wielolekoopornych szczepów mikroorganizmów. To spowodowało, że wykorzystanie roślin (w tym owadożernych) w medycynie ponownie staje się obiektem zainteresowania wielu naukowców i lekarzy. Ekstrakty z roślin z rodziny Droseraceae mogą wykazywać właściwości przeciwzapalne, przeciwnowotworowe i przeciwdrobnoustrojowe. Zawdzięczają je dwóm grupom metabolitów wtórnych – naftochinonom i flawonoidom. Głównym naftochinonem występującym w rosiczkach jest plumbagina. Innymi naftochinonami, które można znaleźć wśród tej grupy roślin są ramentaceon i droseron. Wśród flawonoidów, które są związkami charakterystycznymi dla roślin kwitnących, u roślin owadożernych można wyróżnić takie związki jak kwercetyna i kaempferol. Ponadto ekstrakty z rosiczek mogą służyć także do produkcji nanocząstek srebra, które również cechują się właściwościami przeciwdrobnoustrojowymi. Więcej na temat nanocząstek srebra będziecie Państwo mogli przeczytać w moim kolejnym poście.

Wojciech Tomaszewicz


Bibliografia:

  1. Banasiuk R, Kawiak A, Królicka A. 2012. In vitro cultures of carnivorous plants from the Droseraand Dionaeagenus for the production of biologically active secondary metabolites. BioTechnologia93: 87-96.
  2. Banasiuk R, Krychowiak M, Swigon D, Tomaszewicz W, Michalska A, Chylewska A, Ziabka M, Lipiński M, Kościelska B, Narajczyk M, Królicka A. 2017.
    Carnivorous plants used for green synthesis of silver nanoparticles with broad-spectrum antimicrobial activity. Arab. J. Chem. 8: 23–32.
  3. Braunberger C, Zehl M, Conrad J, Fischerb S, Adhami HR, Beifuss U, Krenn L. 2013. LC–NMR, NMR, and LC–MS identification and LC–DAD quantification of flavonoids
    and ellagic acid derivatives in Drosera peltata. J. Chromatography B 932: 111– 116.
  4. Cushnie TPT, Lamb AJ. 2005. Antimicrobial activity of flavonoids. Int. J. Antimicrob. Agents26: 343-356.
  5. Finnie JF, van Staden J. 1993. Droseraspp. (Sundew): Micropropagation and the in vitroproduction of plumbagin. W: Biotechnology in Agriculture and Forestry. Springer. Berlin. 24: 164-177.
  6. Kawiak A, Domachowska A. 2016. Plumbagin suppresses the invasion of HER2-overexpressing breast cancer cells through inhibition of IKKα-mediated NF- κB activation. PLOS One11: 1-15.
  7. Pietropaolo J, Pietropaolo P. 1986. Carnivorous Plants of the World. Timber Press, Incorporated. Portland. 1-7: 75-97.
  8. Podbielkowski Z, Studnik-Wójcikowska B. (red.). 2003. Rośliny mięsożerne – zwane też owadożernymi. Multico Ofic. Wyd. Warszawa. 8-18, 48-60.
  9. Zenk MH, Fürbringer M, Steglich W. 1969. Occurrence and distribution of 7‑methyljuglone and plumbagin in the Droseraceae. Phytochemistry 8: 2199-2200.