Dziś kilka słów o smotrawie. Należy ona do rodziny astrowatych (Asteraceae). Nazwa rodzajowa Telekia pochodzi od nazwiska węgierskiego arystokraty Samuela Telekiego, natomiast nazwa gatunkowa speciosa oznacza z języka łacińskiego – nadobny, okazały, wspaniały.

Smotrawa okazała jest byliną dorastającą do 1-2 m wysokości. Jej łodyga jest wzniesiona, w górnej części zaś owłosiona. Liście są po spodniej stronie również owłosione, wierzchem prawie nagie, duże, sercowate, ostro zakończone, a brzegiem grubo ząbkowane. Szczytowy kwiatostan złożony jest z od 2 do 8 koszyczków posadowionych na długich szypułkach. Każdy koszyczek ma średnicę około 5 cm. Listki okrywy koszyczka są grube, zielone i odgięte. Kwiaty brzeżne w koszyczku są języczkowe – złocistożółte, kwiaty w środku koszyczka to kwiaty rurkowe– ciemnożółte. Smotrawa kwitnie od czerwca do sierpnia. Owocami są nagie, zaokrąglone niełupki.

Smotrawa pochodzi z południowej i wschodniej Europy. Uważa się, że jedynie stanowiska smotrawy w Bieszczadach, przynajmniej niektóre, są stanowiskami naturalnymi w granicach naszego kraju. Roślina ta jest od dawna sadzona w parkach i ogrodach, i przypuszcza się, że inne stanowiska są porośnięte zdziczałymi/zbiegłymi z upraw smotrawami. W Bieszczadach i w Beskidzie Niskim smotrawa sadzona była na cmentarzach oraz w pobliżu cerkwi. Smotrawa jest rośliną ozdobną i nektarodajną. Uważana jest również za roślinę leczniczą ze względu na zawartość związków biologicznie czynnych, takich jak: flawonoidy, olejki eteryczne, polifenole czy laktony. Prace badawcze dotyczące prozdrowotnych właściwości tej rośliny są w toku. Wykazano działanie antybakteryjne i antyoksydacyjne oraz hamujące namnażanie się komórek nowotworowych in vitro. Ziele smotrawy stosowane jest również w medycynie ludowej.

Smotrawa rośnie w zaroślach, nad potokami, na zrębach. Preferuje stanowiska słoneczne, półcieniste, na glebach wilgotnych, świeżych, zasadowych, bogatych w azot. Status tego taksonu we florze polskiej jest na dzień dzisiejszy niepewny. Uważany jest za antropofit, kenofit lub takson zadomowiony. Smotrawa jest również uznana za roślinę inwazyjną II stopnia. Inwazyjny gatunek obcy to taki, którego pojawienie i rozprzestrzenianie się poza naturalnym obszarem występowania stanowi zagrożenie dla różnorodności przyrodniczej. II stopień inwazyjności oznacza, że w niektórych rejonach gatunek może zwiększać inwazyjnie zajmowaną powierzchnię lub powiększać liczbę stanowisk.

Smotrawa zajmuje siedliska zbliżone charakterem do naturalnych lub naturalne również dla siedlisk antropogenicznych. Szczególnie narażone są — ziołorośla górskie (All. Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (O. Convolvuletalia sepium). Smotrawa, tworząc zwarte łany może ograniczać rozwój naturalnej szaty roślinnej. W Europie w zależności od kraju smotrawa uważana jest za gatunek inwazyjny (np. w Czechach) lub potencjalnie inwazyjny (np. na Litwie). Zaleca się zaniechanie uprawy tego gatunku w pobliżu zalesień, zbiorników wodnych i rzek oraz na obszarach chronionych i w ich otulinach. Sugeruje się również ścinanie kwiatostanów po kwitnieniu oraz usuwanie resztek roślinnych.

Smotrawę możemy podziwiać w naszym Ogrodzie w leśnym zakątku oraz nieopodal budynku banku nasion.

dr Magdalena Bederska-Błaszczyk