W tym roku mija 40 lat od założenia Kolekcji Roślin Warzywnych w Ogrodzie Botanicznym w Powsinie.

Początkowo kolekcja była zakładana na specjalnie przygotowanych zagonach w obrębie obecnego terenu (img.956), w pobliżu ówczesnej kolekcji roślin leczniczych i przyprawowych. Pierwszą kuratorką kolekcji była Dorota Pankiewicz, a po niej kolekcję przejęła Jadwiga Litke. Uprawa warzyw odbywała się w kwaterze o powierzchni około 3900 m²,która była podzielona na 9 poletek: 8 ze zmianowaniem i jedno bez zmianowania pod warzywa wieloletnie. Z warzyw wieloletnich uprawiano tam szczypiorek i siedmiolatkę, cebulę kartoflankę, szczaw, chrzan i pierścieniak, karczoch, rabarbar i szparagi. Jedno poletko płodozmianowe o wymiarach 2,5 na 3,2 m zawierało po dwa długie zagony. Poletka płodozmianowe były oddzielone od siebie ścieżką (img. 954, 955). Każde poletko płodozmianowe porastała inna grupa warzyw: cebulowe, dyniowate, kapustne, korzeniowe, liściowe, psiankowate, rzepowate oraz strączkowe. Kolekcja była tak zaplanowana, aby w każdym roku inna grupa warzyw znajdowała się w innym miejscu zgodnie z zasadami zmianowania. W tamtym czasie w kolekcji starano się prezentować wiele odmian warzyw w obrębie gatunku. Samych pomidorów prezentowano co najmniej 40 odmian, kapusty głowiastej białej 12 odmian, 10 odmian cebuli, 8 – sałaty siewnej, 12 – fasoli i 13 – grochu. Od roku 1982-83 roku rozsadę warzyw przygotowywano w szklarni. Miejsce nie było ograniczone, stąd też można było przygotować bez trudu 40 odmian pomidorów. Na tym miejscu kolekcja była zakładana przez 8 lat.

W roku 1987 Kolekcja Warzyw zmieniła lokalizację na kwaterę K36, gdzie mieściła się przez kolejne 30 lat. Kuratorem była Magdalena Świąder. Znaczną część terenu zajmował trawnik, na którym posadzono drzewa i krzewy użytkowe. Część środkową terenu o powierzchni 1125 m² przeznaczono na kolekcję roślin warzywnych (img. 957 – układ kolekcji w pierwszym roku uprawy). W ciągu tych lat zmieniały się sposoby uprawy warzyw. Początkowo uprawiano je grupami, tak jak na zagonach ze zmianowaniem, ale większość z nich była uprawiana na zagonach wyścielonych czarną folią (img.964). Każdego roku zmieniano układ nasadzeń (zmianowanie), aby nie dochodziło do zmęczenia gleby. W początkowych latach istnienia kolekcji w nowym miejscu starano się w dalszym ciągu uprawiać dużą liczbę odmian poszczególnych gatunków. Dominowały pomidory. Na trawniku, wzdłuż prawej strony kolekcji, posadzono około 1990 roku szpaler wiśni wschodniej, gatunek jadalny o dekoracyjnym pokroju, pięknie i obficie kwitnący wiosną, o lekko różowych kwiatach. W czerwcu pojawiają się na drzewach drobne owoce, stanowiące pożywienie dla chętnie odwiedzających to miejsce ptaków.

W 1992 r. teren kolekcji odpoczywał od warzyw. Wysiano tam rośliny na nawóz zielony, a kolekcja została na jeden sezon „przeniesiona” na sąsiedni teren tak zwanych działek (img. 962). W roku 1999 czarną folię zaczęto używać na większych powierzchniach, stosując ją do wszystkich warzyw uprawianych z rozsady. Było to bardzo korzystne dla osób obsługujących kolekcję (mniej pielenia), ale przynosiło też korzyść uprawianym roślinom. Czarna folia utrzymywała wilgoć i szybko nagrzewała się, co było szczególnie dobre dla ciepłolubnych warzyw dyniowatych.

Po roku 2000 zaczęto uprawiać część warzyw w tzw. uprawie współrzędnej. W metodzie tej wykorzystuje się pozytywne oddziaływanie roślin na siebie, przez sadzenie ich w swoim sąsiedztwie. W tym czasie najliczniejszą grupą pod względem ilościowym była grupa warzyw dyniowatych, ze wszystkimi przedstawicielami (gatunkami), jakie można uprawiać w warunkach polskiego klimatu. Poza kawonami i melonami, wybitnie ciepłolubnymi gatunkami, pozostałe dyniowate uprawiano z siewu wprost na pole. Kawony i melony były uprawiane z rozsady. Pozostałe grupy warzyw sadzono z rozsady lub wysiewano w pole, a ich ilość zależała od ilości sprowadzonych nasion. Część nasion (głównie warzyw mało znanych) pochodziła z innych ogrodów botanicznych w ramach wymiany nasion, pozostałe zaś ze sklepów albo bezpośrednio z firm nasiennych. Korzystano też z nasion odmian, które nie miały jeszcze nazwy odmianowej. Te oznaczane były numerami.

Dziś dostęp do nasion ciekawych odmian warzyw jest bardzo łatwy, ale w latach 80. XX wieku, by umożliwić zwiedzającym poznanie ciekawych odmian czy gatunków, sprowadzano materiał z Zachodu. Firmy na ogół po przesłaniu prośby o małe próbki nasion oferowanych gatunków dzieliły się nimi bezpłatnie w celach reklamowych. W 2019 r. kolekcja znów zmienia swoją lokalizację. O pracach związanych z jej zakładaniem i rozwijaniem dowiedzą się Państwo z kolejnych artykułów.

dr inż. Magdalena Świąder, Zespół Kolekcji Roślin Użytkowych.