Nazwa tej ciekawej rośliny z rodziny liliowatych pochodzi od łacińskiego wyrazu fritillus, oznaczającego kubek na kostki do gry. Polska nazwa to efekt inspiracji gatunkiem Fritillaria meleagris – szachownicą kostkowatą – której kwiaty udekorowane są plamkami przypominającymi właśnie szachownicę.
Różnorodne gatunki szachownicy rozprzestrzenione są głównie na półkuli północnej, w europejskiej części Morza Śródziemnego. Niektóre pochodzą z północno-wschodniej Azji, Iranu i Himalajów, a kilka gatunków z Ameryki Północnej. W Polsce uprawia się kilka z ponad stu gatunków szachownicy.
Roślina ta lubi miejsca słoneczne i żyzną, przepuszczalną glebę. Większą wilgotność podłoża dobrze znosi tylko szachownica kostkowata (F. meleagris), której naturalnym otoczeniem są zarośla i podmokłe łąki. Decydując się na jej uprawę dobrze jest posadzić ją w półcieniu i np. w pobliżu oczka wodnego.
Kwiaty szachownicy, przypominające kształtem odwrócone kielichy tulipanów, rozwijają się w kwietniu i maju. Szachownice w odpowiednim miejscu mogą rosnąć wiele lat, a ich cebule są mrozoodporne, także nie wymagają wykopywania na zimę. Jeśli zdecydujemy się na przesadzenie ich, to warto pamiętać, że wszystkie gatunki szachownicy mają cebule o delikatnej, szybko wysychającej łusce, dlatego należy je sadzić jak najszybciej po wyjęciu z gleby.
W trosce o dobry wzrost szachownicy trzeba jej zapewnić miejsce z dala od krzewów i bylin o ekspansywnych korzeniach.
W naszym Ogrodzie Zmysłów zobaczycie:
– dostojną szachownicę cesarską (F. imperialis) – jej żółtą odmianę ‘Lutea’, czerwoną ‘Rubra Maxima’ oraz pomarańczową ‘William Rex’. Szachownica cesarska osiąga wysokość 80-100 cm. W medycynie ludowej wyciąg na spirytusie z ziela lub cebuli szachownicy stosowany był do nacierania jako lek przeciwreumatyczny (szachownica cesarska zawiera alkaloid imperialinę). Wyciągi wodne i wodno-alkoholowe były polecane także do leczenia duszącego kaszlu. Jej naturalnym środowiskiem jest obszar od Turcji aż po zachodnie Himalaje. Rośnie na skalistych zboczach i zaroślach na wysokości 1000-3000 m.
– drobniutką szachownicę Michaiłowskiego (F. michailovski) wzrastającą do 20 cm, o kwiatach bordowych z żółtą krawędzią. Polecana jest do ogrodów skalnych, które będą jej przypominały o pochodzeniu z górskich rejonów północno-wschodniej Turcji.
– szachownicę perską (F. persica) – odmianę ‘White’ o bogato ulistnionej łodydze i kwiatostanie złożonym z zielono-żółtych kwiatów w kształcie dzwoneczków. Czysty gatunek szachownicy perskiej posiada kwiaty barwy bordowo-fioletowej. Jej rodzimy obszar geograficzny to: Cypr, Iran, Irak, Liban, Syria, Palestyna i Turcja.
– szachownicę ostropłatkową (F. acmopetala) o podłużnych dwubarwnych kwiatach. Naturalnie występuje na Cyprze, w Libanie, Syrii, Palestynie i Turcji.
oraz szachownicę Raddego (F. raddeana), która mniej okazała niż szachownica cesarska, lecz równie piękna. Jej kwiaty wybarwiają się na kolor kremowo-zółty. Naturalnie występuję w północnym Iranie, południowym Turkmenistanie i zachodnich Himalajach.
Joanna Bernacka
Zespół Kolekcji Roślin Dendrologicznych
Źródło:
Osvald Z., Leksykon roślin cebulowych, Oficyna Wydawnicza MULTICO, Warszawa, 1992
https://rozanski.li/551/fritillaria-imperialis-szachownica-cesarska-cesarska-korona-i-imperialina/
