Słowo „Sakura”, 桜, oznacza drzewo wiśniowe i zarazem kwiat kwitnącej wiśni – japoński symbol przemijającego piękna, który jest dobrze znany w naszym kraju. W języku polskim określanie Japonii jako „Kraj Kwitnącej Wiśni” jest częściej używane niż popularne określenie na świecie „Kraj Wschodzącego Słońca” mające swoje źródło w symbolice japońskiej flagi. Z krótkim okresem kwitnienia sakur wiąże się hanami (花見), czyli zwyczaj obserwowania i kontemplacji kwiatów wiśni, zapoczątkowany w Japonii w XVII wieku. Hanami to także czas spotkań z rodziną, przyjaciółmi, współpracownikami pod kwitnącymi drzewami wiśniowymi, wspólne rozmowy, picie i jedzenie tradycyjnych napojów i potraw zdobionych płatkami kwiatów wiśni.

Uwielbiane kwitnące wiśnie należą do rodzaju śliwa (Prunus), z rodziny różowatych (Rosaceae), który obejmuje również śliwy, brzoskwinie, czereśnie, czeremchy, morele i migdały. Wiele ujęć taksonomicznych zalicza wiśnie do podrodzaju Cerasus, jednak najnowsze badania genetyczne wskazują, że powinien być to osobny rodzaj – chińscy badacze już od dawna stosują takie podejście. Wielu systematyków i genetyków wciąż bada pochodzenie poszczególnych gatunków. Zadanie to jest niezmiernie skomplikowane, gdyż sakury są uprawiane i selekcjonowane w Dalekowschodniej Azji od ponad tysiąca lat, długo zanim w ogóle powstały, znane nam pojęcia rodzaju, gatunku i odmiany. Pierwsze kultywary przybyły na japoński archipelag razem z mnichami z Chin, jednak główna część znaczenia kulturowego drzewa pochodzi właśnie z Japonii. Istnieje ponad 100 gatunków wiśni, niektóre pochodzą nawet sprzed 40 milionów lat. Dodatkowym problemem jest fakt, że rośliny te łatwo tworzą naturalne mieszańce międzygatunkowe, a historia niektórych odmian uprawnych zdążyła już się zatrzeć i odkrywana jest na nowo.

W Ogrodzie Botanicznym PAN w Powsinie, na terenie kolekcji „Reiwa Sakura Garden” (RSG), w 2019 roku zostało posadzonych 11 odmian z 4 gatunków:

Wiśnia piłkowana (Prunus serrulata):

Zwana również wiśnią japońską, jest to jeden z najbardziej popularnych gatunków, w związku z tym jego pochodzenie jest bardzo trudne do określenia. Nie występuje na stanowiskach naturalnych. Opisany został w 1828 roku na podstawie okazów uprawianych w ogrodach. Wywodzi się najprawdopodobniej z co najmniej 8 różnych gatunków. Japończycy wyhodowali wiele jego odmian uprawnych, które należą do grupy „Sato-zakura” (w dosłownym tłumaczeniu „wiśnie wiejskie”). Do tej grupy zalicza się bardzo wiele kultywarów pochodzących także od innych gatunków. Są to wiśnie ozdobne, uprawiane dla kwiatów, a zatem tylko niektóre z odmian zawiązują owoce, które i tak nie nadają się do spożycia – gorzkie w smaku i z cieniutką warstwą miąższu. Wszystkie następujące odmiany mają zbliżone wymagania: w naszym klimacie wymagają stanowiska ciepłego, słonecznego, najlepiej osłoniętego od wiatru, gdyż w surowsze zimy pąki mogą przemarzać. Gleba powinna być żyzna, wilgotna i przepuszczalna (wiśnie nie tolerują suszy, jak i nadmiaru wody), odczyn może być od lekko kwaśnego do lekko zasadowego. Pielęgnacja głównie polega na wycinaniu odrostów podkładki (zazwyczaj jest to czereśnia ptasia – Prunus avium (L.) L.) i delikatnym przycinaniu raz na kilka lat, najlepiej w drugiej połowie lata, aby rany miały czas zagoić się przed zimą. Należy też uważać na infekcje grzybowe, miejsca po przycięciu od razu zabezpieczać maścią grzybobójczą. Sakury są również podatne na mszyce i raka bakteryjnego. Przez pierwsze kilka lat po posadzeniu, zaleca się uprawę przy podporze, ze względu na ryzyko wyłamania w miejscu szczepienia. Nawozić na wiosnę najlepiej nawozem organicznym, ale można też mineralnym wieloskładnikowym. Jesienią należy użyć nawozu z niską zawartością azotu, a bogatego w potas i fosfor. W powsińskim Ogrodzie rosną następujące odmiany:

• ‘Kiku-shidare’:

Bardzo popularna odmiana na całym świecie. Nazwa oznacza „płaczącą wiśnię chryzantemową” – ze względu na pokrój rośliny i budowę kwiatów. Inne nazwy to: 'Kiku-shidare-zakura’, 'Plena Pendula’, 'Rosea’ i 'Cheal’s Weeping’. Jest to drzewo dorastające do 5 m, jednak jego wysokość zależy od rozmiarów podkładki, na której zostało zaszczepione. Luźna i nieregularna korona ze zwisającymi pędami potrafi osiągać szerokość 4 m. Niezwykle ozdobne, pełne, różowe, kwiaty rozwijają się na przełomie kwietnia i maja. Jajowate liście, od góry gładkie i błyszczące, brzegiem piłkowane. Młode liście są jasnobrązowe, później zielone, a jesienią przebarwiają się na żółto-pomarańczowo.

• ‘Kanzan’:

Znana również jako ‘Kwanzan’, ‘Sekiyama’, ‘Sekizan’, ‘Hisakura’, ‘Kirin’, ‘Nared’, bądź ‘New Red’ – nazwa pochodzi od świętej góry w Chinach. To najbardziej znana odmiana wiśni piłkowanej, bardzo ceniona w Europie i Ameryce Płn. ze względu na swoją dość wysoką odporność na mróz, w porównaniu do innych kultywarów. Drzewo w klimacie Polski dorasta do wysokości 6 m, charakterystyczna korona w kształcie odwróconego stożka osiąga podobne rozmiary na szerokość. Duże, pełne, ciemnoróżowe kwiaty pojawiają się w maju i zachwycają masą płatków i zapachem. Liście są ciemnozielone, gładkie, błyszczące, jesienią nabierają złoto-pomarańczowej barwy. Odmiana ta jest tak szeroko uprawiana, że mogą występować różnice w sile wzrostu, barwie i czasie kwitnienia między okazami z różnych szkółek.

• ‘Fugenzo’:

Tę odmianę można spotkać pod nazwami ‘Shiro-fugen’, ‘Kofugen’ oraz ‘Albo-rosea’. Mają one upamiętniać Bodhisattvę Fugen (jednego z naśladowców Buddy), który najczęściej jest przedstawiany na grzbiecie białego słonia. Długie liściaste słupki, często znajdowane wewnątrz kwiatów tej wiśni, mają przypominać trąbę słonia. Została wyhodowana z mieszańców międzygatunkowych, prawdopodobnie wywodzących się z gatunku Prunus speciosa (Koidz.) Ingram – endemicznego dla Japonii. Jest to jeden z najstarszych kultywarów kwitnących wiśni – powstałym ok. 500 lat temu. Drzewo potrafi dorastać do 8 m wysokości i szerokości. Korona, za młodu odwrotnie stożkowa, na starość zmienia pokrój na bardziej płasko-kulisty. Pełne kwiaty, z początku różowe, z czasem blednące, pokazują się stosunkowo późno, w maju. Liście zielone, błyszczące, jesienią żółto-pomarańczowe. Nie zawiązuje owoców – rozmnażać można wyłącznie wegetatywnie.

• ‘Shogetsu’:

Inna nazwa tej odmiany to ‘Shimidsu’ lub ‘Shimidsuii’. Uzyskana została w 1916 roku w Japonii. Niewielkie drzewo, dorasta do 3-4 m wysokości, o zaokrąglonej koronie, dochodzącej do 2-3 m szerokości. Pędy cienkie, lekko przewisające. Liście eliptyczne, zielone, podwójnie piłkowane. Młode, rozwijające się brązowozielone. Jesienią przebarwiają się na żółto. Obficie kwitnie w maju, pąki i świeżo rozkwitłe kwiaty są jasnoróżowe, później białe. Kwiaty pełne, duże, o średnicy nawet do 5 cm umieszczone na dość długich, wiotkich szypułkach. Kwitnie w pierwszym tygodniu maja. Owoców nie zawiązuje.

Wiśnia różowa (Prunus ×subhirtella):

Gatunek mieszańcowy powstały w Japonii, nie występuje w naturze, a jego rodowód nadal pozostaje zagadką. Inne łacińskie nazwy to m.in. P. spachiana, P. pendula,  P. taiwaniana, P. pendula var. ascendens, japońskie nazwy to: Ito-zakura, Edo-higan-zakura, Higan-zakura. Popularny w Japonii, mniej rozpowszechniony w Europie. Uprawiany przeważnie w wielu odmianach, z czego 3 można znaleźć na terenie RSG.

• ‘Autumnalis Rosea’:

To niezwykła odmiana, która zyskała na popularności przez jedną ze swoich wyjątkowych cech. Jest nią tendencja do powtarzania kwitnienia po zrzuceniu liści. Może się to wydarzyć przez całą jesień i zimę, często zjawisko to jest skorelowane z chwilowym ociepleniem. Historia tej odmiany również jest owiana tajemnicą, istnieje legenda, że ok. 1600 roku japoński cesarz zauważył późną jesienią, kwitnącą wiśnię. Zachwycony, kazał rozmnożyć ten okaz i tak powstała odmiana ‘Jugatsu-zakura’, która bywa również nazywana ‘Autumnalis’ – niektóre źródła twierdzą, że są to jednak dwa różne kultywary, notorycznie ze sobą mylone. Opisywana odmiana ma bardziej różowe kwiaty, stąd druga część nazwy. Otrzymana w Japonii, do Europy została sprowadzona w 1904 roku. Obecnie na rynku można ją spotkać zarówno w formie piennej (wysoko zaszczepionej na pniu), jak i wielopniowej (nisko zaszczepionej). Pierwsza może dorastać do 7-8 m wysokości, druga forma, bardziej zbliżona do naturalnej, do ok. 5 m. Liście jajowate z długim wierzchołkiem, piłkowane, zielone, błyszczące, jesienią przebarwiają się na szkarłatnoczerwono. Młode liście i pędy brązowozielone. Wiosenne kwitnienie, na przełomie kwietnia i maja, jest z reguły bardziej obfite od jesiennego i same kwiaty są nieco większe i lepiej wybarwione. Kwiat składa się z 10-12 karbowanych płatków, owoce pojawiają się niezwykle rzadko.

• ‘Fukubana’:

To jedna z tych odmian, których historia uległa zapomnieniu na wiele lat. Mało znana w Japonii, dużo bardziej popularna w Europie. Wprowadzona do handlu została przez brytyjskiego uczonego C. Ingrama, który odnalazł ją ponownie w 1927 roku w Kalifornii. Pierwszy raz opisana została, jednak już w 1888. roku, na łamach Botanicznego Magazynu Tokyo, przez samego Tomitaro Makino – uznawanego za ojca japońskiej botaniki. Zadedykował on tę odmianę ku czci Wicehrabiego Hayato Fukuby – stąd nazwa. Poza tym występuje ona pod innymi nazwami np.: ‘Yaehigan’, ‘Yaye-higan’, 'Momi-jigari’, 'Roseo-plena’, 'Spring Glory’. Pięknie kwitnące, niewielkie drzewo o szerokiej, gęstej koronie, zwykle ok. 7 m. wysokości (zależy od miejsca szczepienia). Liście jajowate z długim wierzchołkiem, piłkowane, 3-6 cm długości, zielone, błyszczące, jesienią przebarwiają się na szkarłatnoczerwono. Młode pędy brązowozielone. Kwitnie obficie przed rozwojem liści przez 1 tydzień, na przełomie kwietnia i maja. Kwiaty półpełne, karminowe w pączkach, ciemnoróżowe po rozkwitnięciu. Kwiat składa się z 12-14 głęboko karbowanych płatków, dzięki którym wygląda jak otoczony falbanką. Owoców nie zawiązuje.

• ‘Pendula Plena Rosea’:

Uzyskana w Japonii, do Europy została sprowadzona w 1928 roku. Występuje tu wiele synonimów: 'Yae-beni-shidare’, 'Yae-beni-higan’, 'Pleno-Rosea’, ‘Sendai-ito-zakura’, czy też ‘Endo-zakura’. Często też odmiana ta jest przypisywana do innego gatunku – wiśni zwisłej (P. pendula). Przeważnie opisywana jest jako forma Prunus subhirtella var. pendula (Ito-zakura) o pełnych kwiatach. Produkowana jest wyłącznie w formie piennej, a więc jej wysokość zależy od wysokości podkładki plus 1,5 – 2 m. Korona ze zwieszającymi się pędami potrafi dorastać do 4 – 5 m szerokości. Liście błyszczące, eliptyczne, podwójnie piłkowane, jesienią żółte lub pomarańczowe. Kwiaty pełne, lecz drobne, różowe, z czasem jaśnieją. Nie zawiązuje owoców. Nie jest w pełni mrozoodporna – w bardzo surowe zimy może przemarzać.

Wiśnia zwisła (Prunus pendula):

To jeden z najbardziej enigmatycznych gatunków wiśni. W wielu kolekcjach i szkółkach występuje jako odmiana gatunku P. ×subhirtella. Wciąż trwają badania nad weryfikacją, jednak nazwa obecnie powinna być traktowana jako jeden z wielu synonimów.

• ‘Beni-shidare’:

Znajdziemy tutaj wiele synonimów, ponieważ przynależność do gatunku nie jest tutaj oczywista. Niektóre z nich to: P. pendula 'Pendula’, P. pendula 'Rosea’, P. ×subhirtella 'Pendula Rubra’, P. ×subhirtella var. pendula 'Pendula Rosea’, P. ×subhirtella 'Beni-shidare’. Odmiana ta została odnaleziona na naturalnych stanowiskach wiśni zwisłej w Japonii, a zatem może być naturalnego pochodzenia. Parasolowata korona złożona ze zwisających pędów, może osiągać 5-6 m średnicy, a gałęzie często dorastają do ziemi. Z tego powodu istotne jest, aby podkładka była jak najwyższa. Kwiaty pojedyncze, dość drobne, intensywnie różowe. Odmiana dość odporna na przemarzanie.

Wiśnia jedoeńska (Prunus ×yedoensis):

Bardzo popularny w Japonii gatunek, często sadzony w miastach. W Europie uprawiany rzadko, swego czasu intensywnie eksportowany do USA (np. Waszyngton D.C.). Najpewniej jest to mieszaniec gatunkowy powstały z naturalnego lub sztucznego skrzyżowania wiśni różowej i wiśni okazałej (P. speciosa). Od początku XX wieku prowadzone są badania nad pochodzeniem tej wiśni, wiele z nich weryfikowało nazwę. Obecnie gatunek ten, aby lepiej odróżniać go od wielu kultywarów, bywa nazywany ‘Somei-Yoshino’, choć nie jest to nazwa naukowa i może być to mylące. Przyjmuje się, że opisywany gatunek jest endemiczny dla dzielnicy Yoshino w prefekturze Nara, a nazwa pochodzi od sławnego miejsca uprawy – wioski Somei (obecnie część Tokyo o nazwie Toshima). Drzewo dorasta do 15 m wysokości, korona na początku kulista lub odwrotnie stożkowa, z czasem dłuższe pędy zaczynają delikatnie zwisać i wypłaszczać koronę. Wykształca duże, eliptyczne, zielone liście, jesienią zmieniają barwę na żółtą. Kwiaty pojedyncze, białe lub białoróżowe, średniej wielkości pojawiają się w kwietniu. Zawiązuje małe, purpurowoczerwone owoce, jednak rozmnażanie odbywa się wyłącznie wegetatywnie. Wszystkie wiśnie jedoeńskie na świecie są klonami jednego okazu. Jednymi z częściej uprawianych w Polsce odmian są: ‘Shidare-Yoshino’ oraz ‘Ivensii’.

• ‘Shidare-Yoshino’:

Synonim to P. ×yedoensis 'Pendula’. Stara, japońska odmiana, ceniona za swój parasolowaty pokrój. Pochodzenie tego kultywaru jest niejasne, wiadomo tylko, że odnaleziony został na stanowiskach naturalnych. Zazwyczaj osiąga wysokość do 3 m, a średnica korony dochodzi do 5-6 m. Grube gałęzie, łukowato zwisające, właściwie zawsze sięgają ziemi, a nawet płożą się po niej. Jest to spowodowane rocznymi przyrostami, które mogą osiągać nawet 1,5 m. Liście takie same jak u gatunku, jesienią przyjmują żółtopomarańczową barwę. Białoróżowe kwiaty są średniej wielkości, pojawiają się zazwyczaj w pierwszej połowie kwietnia. Odmiana została sprowadzona do USA w 1910 roku. Dosyć odporna na mróz.

• ‘Ivensii’

Jest to odmiana otrzymana w Anglii w 1929 roku. Atrakcyjna ze względu na swój bardzo ciekawy pokrój. Drzewo dorasta do 4-5 m wysokości i szerokości korony. Główne pędy rosną sztywne, nieznacznie pogięte, natomiast pędy boczne zwisają ku ziemi, nadając drzewu płaczący charakter. Pąki kwiatowe są różowe, kwiaty białe z purpurowymi działkami kielicha. Potrafi kwitnąć bardzo wcześnie, bo już w drugiej połowie marca. Duże liście jesienią ładnie się przebarwiają na żółtopomarańczowo. Odmiana charakteryzuje się dobrą mrozoodpornością.  

• ‘Snow Fountains®’

Oryginalna nazwa to ‘Snofozam’ – nadana przez autora odmiany Jima Zamponiego, właściciela szkółki Lake County w stanie Ohio. Kultywar został uzyskany w 1985 roku i stopniowo zyskiwał na popularności. Nazwa rejestracyjna bardzo dobrze oddaje charakter rośliny w czasie kwitnienia – jest to istna śnieżna fontanna. Najprawdopodobniej odmiana powstała jako mieszaniec wiśni jedoeńskiej i różowej, w różnych szkółkach i kolekcjach bywa zaliczana do jednego albo drugiego gatunku. Jest to małe drzewo, dorasta do 4-5 m wysokości, o idealnie płaczącym pokroju. Długie, delikatne pędy zwisają do ziemi, niezależnie od wysokości podkładki. Wiosną pokrywa się kaskadą pojedynczych, śnieżnobiałych kwiatów, dopiero później pojawiają się liście, które jesienią pięknie się przebarwiają na złotopomarańczowo i również stanowią atrakcję dla oka. Odmiana dobrze radzi sobie z mrozem i jest polecana do małych ogrodów, ze względu na swoje rozmiary.

mgr Stefan Sołtan