W Ameryce Północnej nazywana jest balsamicznym jabłkiem, kolczastym ogórkiem, a w Polsce – dzikim ogórkiem lub dzikim chmielem. Należy do rodziny Cucurbitaceae (dyniowatych) i jest jednorocznym, niedrewniejącym pnączem dorastającym do 8 m długości. Charakteryzuje się dużymi, klapowanymi liśćmi (najczęściej 5 klap, rzadziej 3 lub 7) o delikatnie piłkowanych brzegach. Kolczurka jest rośliną jednopienną, kwiaty są rozdzielnopłciowe. Kwiaty męskie, rozwijające się tydzień przed żeńskimi są białe, zebrane w długie grona. Kwiaty żeńskie, również białe, zebrane są po 2 u podnóża kwiatostanu męskiego. Kwitnie od lipca do września. Owocem jest owalna, zielona torebka pokryta miękkimi kolcami, po wysuszeniu pęka 5-6 klapami uwalniając brązowe, gładkie, nasiona. Część nasion może pozostawać w torebce jeszcze długo po jej wyschnięciu i może być przenoszona na dalsze odległości za pomocą wiatru lub wody. Jeden osobnik kolczurki jest w stanie wytworzyć od 40 do nawet 160 nasion o długiej żywotności i zdolności do kiełkowania.  Populacje kolczurki mogą składać się z od kilku do kilku tysięcy osobników. Kiełkowanie nasion przypada na przełom kwietnia i maja.

Kolczurka klapowana pochodzi z Ameryki Północnej, gdzie związana jest z dolinami rzecznymi, okrajkami zbiorników, lasami łęgowymi czy stanowiskami antropogenicznymi. W Polsce pojawiła się na przełomie XIX i XX wieku jako roślina ozdobna, a pierwsze dzikie stanowiska zostały zlokalizowane po drugiej wojnie światowej. Obecnie spotkać ją można w całej Polsce i w krajach ościennych. Porasta doliny rzeczne i brzegi zbiorników, wypierając inne pnącza takie jak kielisznik zaroślowy czy chmiel zwyczajny.

Prace związane z utrzymaniem, przebudową i melioracją terenów podmokłych sprzyjają przemieszczaniu się nasion kolczurki. Rosnąc nad brzegami rzek obumierająca biomasa prowadzi do eutrofizacji*. Dodatkowo rozrastające się pędy ograniczają dostęp światła innym roślinom a podczas masowego kwitnienia są konkurencją dla innych gatunków o owady zapylające. Kolczurka klapowana, zarówno jej nasiona jak i całe rośliny wykazują działanie allelopatyczne*, przez co ograniczają kiełkowanie i rozwój innych roślin.

Drogami rozprzestrzeniania się nasion kolczurki są wiatr – unosi wysuszone torebki z nasionami oraz woda – ścianki owoców wypełnione są powietrzem co sprzyja unoszeniu się na jej powierzchni.

Zwalczanie kolczurki klapowanej jest niezwykle trudne. Jako działania prewencyjne sprawdzają się zakazy dotyczące handlu nasionami lub całymi roślinami. Do stosowania dopuszczono i zarekomendowano wyrywanie siewek, wyrywanie roślin przed i w trakcie kwitnienia oraz ścinanie roślin w trakcie kwitnienia co daje obiecujące rezultaty.

Kolczurka klapowana spożywana w większej ilości może być szkodliwa. Indianie w Ameryce Północnej używali sproszkowanego korzenia na ból głowy. Roślina jest bogata w kukurbitacynę E (triterpen) oraz fitosterole. W medycynie ludowej surowcami zielarskimi są korzeń, ziele i owoce. Mają właściwości poprawiające trawienie, przeciwpasożytnicze i przeciwzapalne. Jednak spożywane w nadmiarze mogą powodować wymioty i biegunki, nie należy więc używać tego ziela na własną rękę do celów leczniczych.

Zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 9 grudnia 2022 r. kolczurka klapowana należy do inwazyjnych gatunków obcych stwarzających zagrożenie dla Polski rozprzestrzenionych na szeroką skalę (załącznik nr 2 do rozporządzenia). Nakłada to na obywateli obowiązek zgłaszania występowania osobników kolczurki klapowanej do gminy (pocztą tradycyjną lub elektroniczną) podając możliwie najwięcej danych dotyczących ilości osobników, powierzchni i lokalizacji stanowiska (zgodnie z ustawą o gatunkach obcych z dnia 11 sierpnia 2021 r.).

Warto poznać i nauczyć się rozpoznawać rośliny inwazyjne, bo choć piękne, stanowią poważne zagrożenie dla naszej rodzimej flory.

Magdalena Bederska-Błaszczyk

…………………….

Eutrofizacja – proces wzbogacania zbiorników wodnych w pierwiastki biofilne, skutkujący wzrostem trofii, czyli żyzności wód. Proces ten dotyczy nie tylko zbiorników wodnych, ale również cieków. Biorąc pod uwagę geologiczną historię jezior, najczęściej uważa się, że eutrofizacja jest procesem naturalnym.

Allelopatia to wzajemne oddziaływanie biochemiczne na siebie roślin, które może być korzystne i stymulować roślinę do wzrostu, chronić ją przed szkodnikami, jak i niekorzystne, czyli uniemożliwiać jej prawidłowy rozwój. W trakcie takich oddziaływań powstają allelozwiązki.