Monstera to nazwa rodzaju, do którego należą popularne rośliny stanowiące ozdobę wielu mieszkań, głównie ze względu na swoje wyjątkowe, perforowane liście. Rodzaj ten należy do rodziny obrazkowatych (Araceae), tak jak m.in. filodendron i anturium. Najpopularniejszym gatunkiem monstery jest Monstera deliciosaLiebm, czyli monstera dziurawa. Została odkryta w latach 40-tych XIX wieku niezależnie przez dwóch botaników: Frederika Michaela Liebmanna w Meksyku i polskiego botanika Józefa Warszewicza w Gwatemali. To oni sprowadzili znalezione okazy do Europy. Pierwszy raz nazwy „Monstera” użył przyrodnik Michel Adanson w dziele z 1763 r. pt. „Familles des Plantes”. Gatunek Monstera adansonii został później nazwany na jego cześć. Nazwa kojarząca się z potworem (ang. monster – potwór) powstała najprawdopodobniej z przełożenia na język francuski nazwy rodzaju Dracontium, która z kolei wzięła się z łacińskiego „draco”, czyli smok.  Miała ona źródło w skojarzeniach z wężami, smokami i potworami, jakie w wielu kulturach, w tym starożytnej Grecji, wzbudzały swym wyglądem rośliny z dzisiejszej rodziny obrazkowatych, do której należy monstera. Naturalnym siedliskiem Monstera deliciosa są mokre lasy tropikalne południowego Meksyku, Gwatemali oraz części Kostaryki i Panamy. Najlepiej rośnie ona w temperaturze 20-30oC, wymaga dużej wilgotności oraz pełnego lub częściowego cienia. Ta nazywana w Portugalii „żebrem Adama” roślina w idealnych warunkach dorasta do 9 metrów. Wytwarza liczne, długie korzenie powietrzne. Jej iście mają sercowaty kształt. Młode rośliny wytwarzają małe i całe liście, starsze zaś perforowane, a niektóre z nich mogą osiągać nawet 90 cm długości i 75 cm szerokości. Otwory w liściach monstery powstają w wyniku procesu zwanego programowaną  śmiercią komórki, czyli śmiercią komórki zapisaną w genach, a nie wywołaną np. uszkodzeniem mechanicznym. Istnieje kilka hipotez na temat funkcji tych perforacji. Jedna z nich mówi, że jest to ochrona przed przegrzaniem liści. Inna głosi, że umożliwiają one przepuszczenie deszczu do korzeni. Istnieją także przypuszczenia, że dziurawe liście stanowią kamuflaż lub są sygnałem dla roślinożerców, że roślina posiada jakiś chemiczny lub fizyczny mechanizm obronny.

Gdy monstera znajduje się w swoim naturalnym środowisku, może zakwitnąć i wydać owoce, których dojrzewanie trwa blisko rok. Kwiatostan ma postać mięsistej kolby dorastającej do 20 cm. Monstera to niewątpliwie piękna roślina, która bestią wydaje się być tylko z nazwy, ale możemy zmienić zdanie, gdy skosztujemy jej niedojrzałego owocu. W takim stanie jest niejadalny. Zjedzenie go wywoła silne podrażnienie przełyku, bolesne pęcherze i opuchliznę, co będzie spowodowane przez wysoką na tym etapie rozwoju zawartość kwasu szczawiowego.  Owoce monstery są jadalne dopiero gdy w pełni dojrzeją, o czym będzie świadczyło odpadanie z nich okryw przypominających łuski.  Wtedy ukaże się kremowy miąższ, który można jeść na surowo. W smaku podobny jest do mieszanki ananasa i banana. Owoc ten bogaty jest w potas i witaminę C.

Korzenie powietrzne monstery były wykorzystywane w Peru jako liny, a w Meksyku do produkcji koszyków. W medycynie tradycyjnej preparat z korzeni jest stosowany na Martynice jako lek na ukąszenie węży. Potencjalne zastosowania M. deliciosamożna znaleźć także w literaturze naukowej. Hussain i in. (2004) wykazali, że ekstrakt z monstery pobudza wydzielanie insuliny przez szczurze komórki trzustki, a badania Rao i in. (2015) wykazały, że ekstrakty mają działanie przeciwdrobnoustrojowe, m.in. przeciwko Salmonella entericai Staphylococcus aureus. Ponadto Kai i in. (2012) wprowadzili gen M. deliciosa, kodujący jedną z lektyn (białek mogących brać udział w obronie przed infekcjami u roślin), do genomu tytoniu. Wykazali oni, że im silniejsza była ekspresja wprowadzonego genu, tym mniejsza była liczba bytujących na tytoniu mszyc, a to może wskazywać na potencjalne wykorzystanie w przyszłości do ochrony także innych upraw.


Wojciech Tomaszewicz
Zespół Biotechnologii Konserwatorskiej,
PAN Ogród Botaniczny w Powsinie.

 

 

Bibliografia:

1. Barros T, Galego L, Pires‑Cabral P. 2018. Monstera deliciosafruit: physicochemical characterization and potential for distillate production. Journal of Food Measurement and Characterization12: 2874–2882.
2. Chouteau M, Barabé D, Gibernau M. 2009. Flowering and thermogenetic cycles in two species of Monstera[Araceae]. Bulletin de la Société d’histoire naturelle de Toulouse145: 5-10.
3. Gunawardena AHLAN, Sault K, Donnelly P, Greenwood JS, Dengler NG. 2005.Programmed cell death and leaf morphogenesis in Monstera obliqua(Araceae). Planta221: 607–618.
4. Hussain Z, Waheed A, R Qureshi RA, Burdi DK, Verspohl EJ, Khan N, Hasan M. 2004. The Effect of Medicinal Plants of Islamabad and Murree Region of Pakistan on Insulin Secretion from INS-1 Cells. Phytotherapy Research18: 73–77.
5. Kai G, Ji Q, Lu Y, Qian Z,  Cui L. 2012. Expression of Monstera deliciosaagglutinin gene (mda) in tobacco confers resistance to peach-potato aphids. Integrative Biology4: 937–944.
6. Lim TK. 2011. Monstera deliciosa.W: Lim TK (red.). Edible Medicinal and Non-Medicinal Plants. Springer. 252-256.
7. Madison M. 1977. A Revision of  Monstera (Araceae). Contributions from The Gray Herbarium of Harvard University 207: 1-100.
8. Umamaheshwara Rao V, Viteesha V, Suma K, Nagababu P. 2015. Evaluation of phytochemical constituents, antibacterial and antioxidant activities of Monstera deliciosaLiebm. stem extracts. World Journal of Pharmacy and Pharmaceutical Sciences 11: 1422-1433.