W naszym Ogrodzie od przeszło 30 lat prowadzimy kolekcję zachowawczą starych odmian jabłoni. Dokładnie w 1987 r. rozpoczęto gromadzenie pierwszych odmian, na drodze zbioru materiału, jakim są jednoroczne pędy (tzw. zrazy) z sadów zachowanych w formie zorganizowanej i utrzymywanych w kulturze uprawy, jak i tych półdzikich, zapomnianych i ginących. Pierwsze z nich to na pewno inne kolekcje, takie jak sad kolekcyjny Instytutu Ogrodnictwa w Skierniewicach oraz licznych arboretów, skansenów i kolekcji prywatnych. Miejsca drugiego typu to już nieistniejące wsie, ostatki sadów leżących wśród istniejących miejscowości, nie miejące jednak określonego właściciela lub pojedyncze drzewa, towarzyszące funkcjonującym gospodarstwom, które choć niepielęgnowane specjalnie, nie wadzą w codziennym życiu i przez szacunek dla starego drzewa, są tylko i aż po prostu zachowywane. Specjalnie do tych miejsc organizujemy corocznie kilkudniowe ekspedycje terenowe. W ten sposób nasz Ogród, we wskazanym okresie wzbogacił się w jeden z większych przeglądów odmian jabłoni, liczący obecnie niemal 700 odmian, stając się liczącym punktem na mapie reprezentowania zmienności genetycznej rodzaju Malus

W 2009 r. poszerzyliśmy zakres ochrony odmian historycznych jabłoni, realizując projekt Narodowego Centrum Badań i Rozwoju – „Zastosowanie metod kriogenicznych w celu utworzenia banku genów historycznych odmian jabłoni”. Specyfika tego przedsięwzięcia polegała na wykorzystaniu ultraniskich temperatur par ciekłego azotu (-160 st.C) i znacznej przebudowy formy prowadzenia kolekcji. Wykorzystywane są w niej bowiem nie całe rośliny a ich fragmenty, w postaci samych pąków na 1,5 cm fragmencie pędu. To diametralnie zmniejsza całą kolekcję, gdyż nawet 100 takich próbek mieści się w garści, a każdy z nich może być w przyszłości samodzielnym drzewem. W latach projektowych (do 2012 r) zgromadzono 121 odmian pochodzących głównie z Ogrodu oraz kilku kolekcji współpracujących z nami. W dalszych latach prace kontynuowano w ramach kolejnych edycji Programu Wieloletniego MRiRW. Obecnie w stanie głębokiego zamrożenia w naszym Banku Genów przechowujemy 260 odmian.

Co roku, w trzecią sobotę września organizujemy Dzień Jabłoni, przybliżający nasze starania mające na celu gromadzenie, prezentację i zachowanie starych odmian jabłoni. To okazja nie tylko do zobaczenia postępu tych prac, ale przede wszystkim pogłębienia wiedzy o uprawie tego gatunku. W ramach Dnia prezentujemy także wystawę owoców kilkudziesięciu odmian oraz spacer po sadzie kolekcyjny wraz z jego opiekunem, okraszony dużą ilością ciekawostek dotyczących pochodzenia odmian. Każdy z gości ma co roku także szansę rozpoczęcia przygody z uprawą starych odmian. Najwytrwalszym uczestnikom przekazujemy nieodpłatnie jednoroczne, doniczkowane drzewka, które jak mamy nadzieję, będą stanowiły na lata kolejny poziom ochrony tych cennych roślin użytkowych.

mgr inż. Konrad Woliński